شرايط اجراي عمليات شخم، و انواع آن

براي اجراي عمليات شخم بايد شرايط جوّي و وضعيت رطوبت خاك مناسب باشد و عوارض زمين را مرتفع نمود.

شرايط آب و هوايي منطقه در زمان شخم

• بدیهی است که شخم بایستی در شرایط آب و هوایی مناسبی انجام شود. مختصری بارندگی تأثیري در رطوبت خاک ندارد اما اگر بارندگي سطح زمین را خیس کرده باشد باعث بکسوات چرخ های تراکتور می شود و لذا اجرای عملیات بهینه شخم را مختل می کند.

• چنانچه تراکتور فاقد اتاق باشد، وزش باد می تواند آزار دهنده باشد. هم چنین وزش باد به ویژه زمانی که نوع خاک سبک و سرعت تراکتور بالاتر است، می تواند باعث فرسایش خاک گردد.

• در تراکتورهای بدون اتاق موضوع شدت نور و گرما یا سرمای محیط نیز بایستی در نظر گرفته شود. زیرا مهم تر از هرچیزی، حفظ سلامتی و احترام به مقام والاي انسانیت است.

عوارض زمين و رفع آنها

در سطح اغلب اراضي مزروعي ممكن است عوارضي چون سنگ، نايلون، كنده، تنه يا سرشاخه هاي درختان، اشياي فلزي و شيشه اي، نخاله هاي ساختماني و... مشاهده شود.

براي جمع آوري سنگ از سطح مزرعه مي توان از ماشين هاي سنگ جمع كن استفاده نمود.

دستگاه سنگ جمع کن

دستگاه سنگ جمع كن

رطوبت خاك

شخم را فقط زمانی بایستی اجرا کرد که رطوبت زمین در حد گاورو باشد. گاورو یک اصطاح قدیمی و ریشه دار در فرهنگ غنی ایرانیان می باشد. در زمان گاورو رطوبت خاک نه آنقدر زیاد است که به ادوات بچسبد و نه آنقدر کم است که فرو رفتن ادوات در خاک مشکل گردد.

اجرای شخم در وضعیت رطوبتی بیش از حد گاورو، ضمن مشکل کردن کار، باعث می شود کلوخه های ورقه ای در سطح زمین ایجاد شود. سطح این ورقه ها، مدتی بعد با از دست دادن رطوبت خود به صورت براق درآمده و کلوخه نیز بسیار سخت خواهد شد. شکستن و نرم کردن این ورقه ها بسیار مشکل است.

از سوی دیگر،کمتر بودن رطوبت از حد مطلوب، نشان دهنده خشک بودن خاک است. فرو رفتن ادوات در خاک خشک بسیار سخت است. چنانچه با نیروی زیاد فرد یا ماشین، ابزار در خاک فرو رود، کلوخه های بزرگ و گردی حاصل این شخم خواهد بود.

آزمون گاورو بودن خاک

ابزار و وسایل و امکانات مورد نیاز: بیلچه، انواع اراضی با وضعیت رطوبتی مختلف

مراحل انجام فعاليت:

1. به همراه هنرآموز وارد کی زمین زراعی شوید.

2. با بیلچه ، بقایای سطحی و مقداری از خاک سطح زمین را کنار بزنید.

3. با نوک بیلچه، مقداری خاک برداشته، درکف دست قرار دهید.

4. دست خود را مشت کنید. به تغ ییر شکل توده خاک در کف دست توجه کنید.

4-1 . اگر خاک درون دست شما به هم نچسبیده، گلوله یا استوانه ای رطوبت کمتر از حد گاورو

4-2 . اگر خاک گلوله شد یا استوانه ای شکل شد اما دست شما را گل آلود یا خیس کرد، رطوبت بیشتر از حد گاورو است،

برای اطمینان بیشتر، گلوله یا استوانه را از ارتفاع حدود یک متری به سوی زمین رها کنید. در رطوبت زیاد گلوله از هم نمی پاشد بلکه پهن می شود.

4-3 . اگر بدون آنكه کف دست شما را خیس و گل آلود کند، به شکل گلوله یا استوانه درآمد، خاک در حالت گاورو است.گلوله یا استوانه را از ارتفاع یک متری به سوی زمین رها کنید. در شرایط گاورو ازهم می پاشد.

روش اجراي عمليات شخم

شخم مناسب شخمي است كه:

• لايه هاي خاك به طور يكنواخت زير و رو شده باشد.

• بقاياي گياهي كاملا با خاك پوشيده شده باشد.

• فاقد كلوخه باشد.

• عمق شخم در تمام نقاط زمين يكسان باشد. فاصله بین کف شخم تا سطح زمین دست نخورده را عمق شخم می گویند.

رسيدن به شرايط شخم ايده آل علاوه بر تنظيم بودن صحيح گاوآهن به انتخاب صحيح الگوي شخم بستگي دارد.
روش اجرای شخم باید به گونه ای باشد که:
1. قطعات یا لکه های شخم نخورده و یا دوبار شخم خورده وجود نداشته باشد.
2. فشار به خاک یا تراکم به حداقل برسد.
3. حداکثر صرفه جویی در زمان و هزینه اتفاق بیافتد.
4. سطح شخم هموار باشد.

روش اجراي شخم با گاوآهن هاي برگردان كننده:

گاوآهن هاي برگردان كننده معمولاً خاك را به یک سمت (سمت راست) برمي گردانند، بنابراين نيازمند اين است كه رديف هاي همجوار در يك جهت شخم زده شوند، در غير اين صورت تعداد زيادي جوي و پشته ايجاد خواهد شد و عمليات بيشتري براي تسطيح و آماده كردن بستر نياز مي باشد.

شخم با تراکتور و گاوآهن برگردانك ننده متصل به آن با روش های ردیفی یا پیرامونی صورت می گیرد.

روش اجرای شخم

دستورالعمل تعیین روش شخم

به شکل زمین توجه کنید:

1. برای زمین هاي مسطح و دایره ای شکل، روش پیرامونی را انتخاب کنید.

1-1 . نوع شخم در روش پیرامونی (از مرکز به محیط یا از محیط به مرکز) به انتخاب کاربر بگذارید زیرا هر دو روش نسبتاً یکسان هستند، اما روش از مرکز به محیط بهتر است . زیرا در این روش در پايان كار، زمین شخم خورده زیر چرخ های تراکتور قرار نمی گیرد.

1-2 . برای زمین مسطح و مربع یا مستطیل شکل که ابعاد آن کوچک (حدود 50 متر) است روش پیرامونی چهار ضلعی را پیشنهاد دهید.

2. برای زمین های بزرگ و چهارگوش یا قابل قطعه بندی به چندین چهار گوشه، روش های ردیفی را در نظر بگیرید.

2-1 . اگر طول و عرض زمین هر دو بزرگ و سطح زمین از همواری یکنواخت برخوردار است، روش شخم یکطرفه را در نظر بگیرید. وجود گاوآهن 2 طرفه و تراکتورهای پر قدرت لازمۀ اجرای این روش است.

گاوآهن برگردان

گاوآهن های برگردان

گاوآهن هاي برگردان دار دوطرفه داراي دو سري خيش چپ ريز و راست ريز هستند اما در گاوآهن هاي بشقابي، بشقاب ها به حالتي به شاسي متصل شده اند كه مي توانند تغيير موقعيت داده و خاك را به سمت دلخواه بريزند.

2-2. چنانچه گاوآهن دو طرفه برای اجرای شخم کیطرفه موجود نبود، زمین را در عرض به چندین قطعه تقسیم کنید. عرض هر قطعه حدود 30 برابر عرض کار گاوآهن در نظر بگیرید. عرض کار گاوآهن عبارتست از فاصله عمودی بین نوک سوک اولین خیش(خیش نزد کی به تراکتور)تا انتهای سوک آخرین خیش گاوآهن.

2-3 . اگر تعداد قطعات محدود، مثلاً 4 - 5 قطعه در آمد، روش از هم یا برهم را پیشنهاد دهید. برای تعیین کیی از این دو روش به برجستگی یا فرو رفتگی میانه قطعه در محور طولی نگاه کنید. وقتی وسط زمین برجسته است روش از هم و برعکس آن روش برهم را انتخاب کنید. چنانچه کاملاً هموار بود، انتخاب را در اختیار کاربر قرار دهید.

2-4 . اگر تعداد قطعات زیاد بود، روش مداوم (ترکیبی از روش های ازهم و برهم که همزمان در چند قطعه انجام می شود) را پیشنهاد دهید.

اجراي شخم به روش مداوم

روش اجراي شخم با گاوآهن هاي شكافنده

يا خاك هم زن صرف نظر از شکل زمین، وقتی نوع گاوآهن برگردان دار نباشد، مثلا چیزل یا گاوآهن دوار، از آنجایي كه هم پوشاني مشكلي در كار ايجاد نمي كند نياز به قطعه بندي زمين نمي باشد و كافي است از کی طرف زمین مماس با کیی از طول ها، شروع به شخم کرده تا سمت دیگر زمین که همان طول دیگر آن باشد، ادامه داد.

قطعه بندی زمین برای اجرای شخم ردیفی با گاوآهن یکطرفه
ابزار و وسایل و امکانات مورد نیاز: تراکتور، گاوآهن، متر، لباس كار مناسب، تجهیزات ایمنی فردی، جعبه آچار مکانیک عمومی ، جعبه کمکهای اولیه .

مراحل انجام فعاليت:

1. تراکتور حامل گاوآهن، به سر زمین هدف گذاری برای شخم هدایت کنید.

2. عرض کار گاوآهن و طول گاوآهن و تراكتور متصل شده را اندازه گیری کنید.

3.زمين را مطابق شكل، قطعه بندي كنيد و قطعات و ميدان دور را مشخص نمائيد.

4. طول بازوي وسط را بلندتر کنید به ترتیبي که فقط خیش آخر کار کند.

5. با گاوآهنی که تنها خیش انتخایی آن عمل می کند، مرز قطعات و مرز میدان های دور را با ایجاد خراش(نه شخم) مشخص کنید.

اجراي عمليات شخم با گاوآهن برگردان دار

چنانکه گفته شد، روش مناسب شخم برحسب شرایط زمین و روش کاشت متفاوت است. رایج ترین روش شخم در اغلب اراضی به ویژه برای کاربران حرفه ای ماشین های شخم، روش ردیفی مداوم است. لازمه تسلط به این روش پیدا کردن مهارت در دو روش از هم و برهم می باشد. بنابراین در این مرحله شما را با این دو روش آشنا میک نیم. تکرار و تمرین این روش ها باعث رسیدن به سطح مهارت انجام شخم به روش ردیفی مداوم خواهد شد.

انجام شخم به روش ردیفی از هم

ابزار و وسایل و امکانات مورد نیاز:

زمین قطعه بندی شده، تراکتور، گاوآهن، جعبه ابزار مکان کی عمومی، لباس كار مناسب، تجهیزات ایمنی فردی، متر

مراحل انجام فعاليت:

1. به ترتیبی تراکتور را به داخل مزرعه هدایت کنید که چرخ جلو سمت راست تراکتور روی خط طولی یک قطعه و نوک خیش اول، روی خط مربوط به میدان دور قرار گیرد.

شخم از هم

2. هیدرولیک را به قدری پا یین بیاورید که به طور تقریبی آن عمق محقق شود. سپس به طور دقیق تنظیم خواهید کرد.

3. ترمز دستی را بخوابانید، دنده مناسب انتخاب کرده و شروع به حرکت کنید.

4. حدود 10 الی 20 متر جلوتر بایستید و تنظیمات دقیق را انجام دهید.

4-1 . عمق شخم را اندازه گیری کنید. با تغییر اهرم هیدرولیکی و طول بازوی وسط آن را بیشتر یا کمتر کنید.

4-2 . دیواره شخم را بررسی کنید. دیواره شخم باید عمود باشد. به عبارت دیگر زاویه بین دیواره شخم و کف شخم، قائمه باشد اگر زاویه باز بود، بازوی سمت راست را کوتاه تر کنید و اگر زاویه حاده(بسته) بود آن را بلندترکنید. عکس این عملیات را با بازوی سمت چپ می توانید انجام دهید.

4-3 . کف شخم را به آرامی به عرض 0.5 متر کنار بزنید، باید کاملاً صاف باشد به عبارت دیگر پله پله نباشد. در صورت مشاهده پله، تنظیم طولی را بررسی کنید. چنانچه پله مربوط به خیش انتهایی پائین بود، بازوي وسط را جمع تر کنید و اگر این پله بالاتر بود، بازوي وسط را بازتر کنید.

5. 5. مجدد حرکت کنید، حدود 20-30 متر بعد بایستید و شکل دیوار و عمق شخم را بررسی کرده و در صورت لزوم تنظیمات را تکرار کنید. این تنظیمات باید به قدری تکرار شوند تا شخم دقیقاً طبق الگوی خواسته شده، انجام شود. با رسیدن به حد تعیین شده، اهرم هیدرولیک و بازوها را قفل کنید.

6. تراکتور را در راستای تعیین شده هدایت کنید. با رسیدن نوک خیش انتهایی گاوآهن را بلند کنید به خط دور پایین در میدان دور، به آرامی دور زده به نحوی قرار بگیرید که چرخ جلو سمت راست روی خط طولی مقابل خط طولی رفت قرار گیرد. با رسیدن نوک خیش اول به خط میدان دور، گاوآهن را به زمین گذاشته و شروع به شخم کنید. به همین ترتیب شخم زدن را ادامه دهید.

7. با رسیدن نوک خیش انتهایی به پایان مسیر، گاوآهن را از زمین خارج کنید، در میدان دور، به نحوی دور بزنید که چرخ جلو سمت راست، داخل شیار شخم رفت قرار گیرد.

توجه کنید کاربر تراکتور بایستی علاوه بر توجه به مسیر حرکت، عمق و راستای شخم، به آمپرهای جلو داشبورد به ویژه آب، روغن و دینام توجه داشته باشد.

8. چندین مرتبه رفت و برگشت شخم بزنید. به تدریج سعی کنید بدون توقف گاوآهن در خط شروع به کار انداخته و در انتها نیز بدون توقف و درنگ، دقیقاً در خط پایان، گاوآهن را از زمین خارج و شروع به دور زدن کنید.

- هرگز چرخ تراکتور نباید روی زمین شخم خورده برود یا این که از شیار شخم خارج شود.
- هرگز در زمانی که گاوآهن در داخل زمین است، دور نزنید. این کار باعث آسیب جدی به بازوها و محورهای نگهدارنده می شود.

9. به همین ترتیب کار را ادامه دهید تا تمام سطح قطعه شخم زده شود.

انجام شخم به روش ردیفی برهم

ابزار و وسایل و امکانات مورد نیاز: زمین قطعه بندی شده، تراکتور، گاوآهن، جعبه ابزار مکان کی عمومی، لباسک ار مناسب، تجهیزات ایمنی فردی، متر

مراحل انجام فعاليت:

1. به ترتیبي تراکتور را به داخل مزرعه هدایت کنید که چرخ جلو سمت راست در وسط زمین و نوک خیش اول گاوآهن نیز مماس با خط میدان دور قرارگیرد. شروع به شخم زدن وسط قطعه کرده و تا انتهای آن پیش بروید. فاصله شما باید در تمام طول مسیر از دو طرف خط طولی قطعه به یک اندازه باشد.

2. با رسیدن نوک خیش آخر گاوآهن به خط میدان دور بایستی گاوآهن را بلند کرده و گردش به راست کنید. دراین جا مجبورید تراکتور را عقب و جلو کنید، تا چرخ جلو سمت راست شما مماس با زمین شخم خورده در ردیف رفت قرار بگیرد. با قرار گرفتن نوک خیش اول در خط میدان دور، گاوآهن را پا یین آورده ، شروع به شخم کنید.

3. به همین ترتیب با رسیدن نوک خیش آخر به خط میدان دور، گاوآهن را بیرون بیاورید. گردش به راست کرده و با عقب و جلو کردن تراکتور، چرخ جلو سمت راست را داخل شیار شخم قرار دهید. با مماس شدن نوک خیش اول گاوآهن با خط میدان دور ، شخم را ادامه دهید.

انجام شخم به روش ردیفی مداوم

ابزار و وسایل و امکانات مورد نیاز: زمین قطعه بندی شده، تراکتور، گاوآهن، جعبه ابزار مکانیک عمومی، لباس كار مناسب، تجهیزات ایمنی فردی، متر

مراحل انجام فعاليت:

1. همانند روش از هم شروع به شخم کنید.

2. به محض نزدیک شدن ردیف های رفت با ردیف های برگشت، به عبارت دیگر به محض تنگ تر شدن میدان دور یا مشکل شدن دور زدن ها ، در آخرین برگشت، گردش به راست کرده مماس با اولین ردیف برگشت قطعه اول، در قطعه دوم شروع به اجرای شخم نمایید.

3. در انتهای زمین با رسیدن نوک خیش آخر به خط میدان دور، گاوآهن را خارج کرده، گردش به راست کنید و چرخ راست را در شیار آخرین ردیف شخم برگشتی در قطعه اول قرار داده و شروع به شخم زدن نما یید.

4. به همین ترتیب گردش به راست و شخم زدن را ادامه دهید تا تمام سطح زمین قطعه اول شخم زده شود.

5. با پایان شخم قطعه اول، آخرین گردش به راست را انجام داده و مماس با ردیف های رفت در قطعه دوم (همانند قبل) شروع به شخم کنید. در پایان این ردیف، گردش به چپ کرده، دروسط قطعه سوم قرار گرفته و به روش برهم شروع به شخم کنید.

6. در پایان اولین برگشت از وسط قطعه سوم باگردش به چپ کرده در کنار ردیف های رفت در قطعه دوم شروع به شخم کنید. به قدری گردش به چپ و اجرای شخم را ادامه دهید تا قطعه دوم کامل شود. در این حالت قطعه سوم نیز تا نیمه شخم خورده است.

7. پایان یافتن قطعه دوم، گردش به راست کرده، از وسط قطعه چهارم شروع به شخم کنید.

8. به همین ترتیب قطعات با فاصله و دور میدان نسبتاً مساوی با گردش به چپ و گردش به راست متناوب به صورت مداوم شخم زده می شود.

اجرای شخم میدان دورهای بالا و پایین

مراحل انجام فعاليت:

1. در بالاي زمین و ابتدای حد مشخص شده، تراکتور را به ترتیبی مستقر کنید که زمین شخم خورده درسمت راست کاربر قرار گیرد.

2. شروع به شخم زدن نما یید. بدیهی است که خا ک به سمت زمین شخم خورده خواهد ریخت.

3. در پایان رفت، پس از بالا آوردن گاوآهن، اگر عرض زمین طولانی شود، دنده عقب گرفته به ابتدای زمین برگردید و اگر طولانی بود، دور زده و بدون درگیر کردن گاوآهن به اول زمین برگردید.

شخم در میدان دور همواره یک سویه یا رفت است و برگشت ندارد.

4. عملیات شخم زدن را به حدی ادامه دهید تا کل میدان دور بالایی، شخم زده شود.

5. به میدان دور پايینی بروید. عملیات 1تا 4 را درآن میدان هم اجرا کنید تا تمام زمین شخم زده شود.

اجرای شخم پوششي با گاوآهن قلمی

ابزار و وسایل و امکانات مورد نیاز: تراکتور، گاوآهن قلمی، پنجه غازی، جعبه آچار مکانیک عمومی، جعبه کمک های اولیه، لباس كار مناسب، تجهیزات ایمنی فردی، زمین مناسب کاشت دیم.

مراحل انجام فعاليت:

1. گاوآهن قلمی را به تراکتور متصل کنید و تنظیمات طولی، عرضی و تعادلی همانند گاوآهن برگردان دار را انجام دهید.

2. تراکتور حامل گاوآهن قلمی را به زمین مناسب کاشت دیم هدایت كنيد.

3. حدود زمین را مشخص کنید. شرایط زمین برای اجرای شخم را بررسی کنید. زمین باید نسبتاً خشك باشد.

4. از یک سمت زمین همانند روش شخم مداوم شروع به اجرای شخم نما یید. نیاز به قطعه بندی و تعیین میدان دور نمی باشد زیرا هم پوشانی در این روش از شخم، مشکلی را ایجاد نمیک ند. اما جهت شخم مهم است. شخم باید عمود به جهت شیب زمین باشد.

5. پس از طی مسافت کوتاه، هم پوشانی واحدهای عمل کننده و عمق شخم را بررسی و در صورت لزوم تنظیم نمایید. ضرورت تنظیم را شما باید پیشنهاد دهید، تأيید آن با هنرآموز است .

6. به تدریج به سرعت عمل خود بیفزايید. سرعت عمل یا وسعت اجرای شخم در واحد سطح در این روش بیشتر از گاوآهن برگردان است.

زمين شخم خورده به وسيله گاوآهن قلمي

اجرای شخم با گاوآهن دوار(رتیواتور)

ابزار و وسایل و امکانات مورد نیاز: تراکتور باغي، گاوآهن دوار، جعبه آچار مکانیک عمومی، جعبه کمکهای اولیه، لباس كار مناسب، تجهیزات ایمنی فردی، زمین مناسب.
مراحل انجام فعاليت:
1. تراکتور حامل رتیواتور را از محل مناسبی وارد زمین کرده و در گوشه ای از آن، متوقف کنید.
توجه کنید: زمین بایستی عاری از سنگ های درشت تر از توپ پینگ پنگ باشد.
2. درپوش عقب را تنظيم كنيد.

توجه نمایید که تنظيم درپوش عقب متناسب با هدف مورد انتظار بايد انجام گيرد. هرچه درپوش بالاتر قرار بگيرد اندازه كلوخه ها درشت تر و برعكس هرچه درپوش پايين تر قرار بگيريد اندازه ذرات خاك ريزتر خواهد شد.

تاثير درپوش بر خرد شدن خاك

3. عمق كار را تنظيم كنيد. فاصله بين كف كفش و نوك پايين ترين تيغه نشان دهنده عمق كار است.

کفش تنظیم عمق خاک

4. با پایین آوردن اهرم هیدرولیک، رتیواتور را روی زمین قرار داده و با رعایت اصول فنی و ایمنی، محور تواندهی را فعال کرده و هم زمان شروع به حرکت نمایید.

5. سرعت پیش روی را حدود 10 کیلومتر درساعت انتخاب کنید و پس از طی حدود 10 - 20 متر بايستيد. محور تواندهی را از حرکت باز دارید و از تراکتور پیاده شوید.

6. تنظیم های اولیه و همچنین عمق كار و فاصله درپوش عقب را بررسي كنيد.

7. با رسیدن به فاصله ایمن از انتهای زمین، شروع به دور زدن نمایید. میدان دور را به قدری بگیرید که ماشین و تراكتور به راحتی چرخش نمایند.

8. هر از چندگاه به پشت سر نگاه کرده، عملکرد خود را ارزیابی و تغ ییرات ضروری را با حرکت اهرم هیدرولیک یا با پیاده شدن از تراکتور و تجدیدنظر در تنظیم ها، انجام دهید. هر بار پیاده شدن باید همراه با کشیدن ترمز دستی باشد. در همه حال به آمپرهای تراکتور توجه داشته باشید.