یونجه یک گیاه علوفه‌ای است که در بسیاری از مناطق جهان کشت میشود و به عنوان یک منبع غذایی مهم برای دام‌ها استفاده میشود. این گیاه دارای خصوصیات تغذیه‌ای بسیار متنوع و مفید است.
در این بخش لیست مطالب زیر ارائه می شود:
- یونجه چیست؟
- ارزش غذایی یونجه چیست؟
- خصوصیات تغدیه ای گیاه یونجه چیست؟
- عوامل موثر بر ارزش غذایی یونجه کدام است؟
- تاثیر زمان برداشت گیاه یونجه بر ارزش غذایی آن چیست؟
- عوامل موثر بر ارزش غذایی یونجه چیست؟
در ادامه مطالب فوق بررسی خواهند شد.
یونجه یک گیاه علوفه‌ای است که در بسیاری از مناطق جهان کشت میشود و به عنوان یک منبع غذایی مهم برای دام‌ها استفاده میشود.
گیاه یونجه (Medicago sativa) یک گونه از خانواده لگومینوز (Fabaceae) است. این گیاه به صورت عمده در مناطق معتدل و معتدل سرد جهان پرورش داده میشود. گیاه یونجه به دلایل زیر بسیار محبوب است:
1. تحمل بالا در برابر شرایط آب و هوایی نامساعد
2. قابل تولید در خاکهای کم بازده
3. قابل استفاده در تغذیه دام‌ها
1. پروتئین: گیاه یونجه حاوی پروتئین بالایی است که از نظر کمّي و کيفي برتر از سایر علف های دامي است. پروتئین حضور يافت در يك كيلوگرم يك نمك يارانۀ خشك يكصد تا صد و بيست كيلوگرم پروتئين خالص را فراژير ميدهد.
2. ویتامین‌ها: یونجه حاوی ویتامین‌های مختلفی از جمله ویتامین C، بتاکاروتن، تیامین (B1)، ریبوفلاوین (B2)، نیاسین (B3) و پانتوتنیک اسید است.
3. مواد معدنی: گياه يونجه حاوي مقادير قابل توجّهي از مادّه معدني كلسيم، فسفر، پتاسيم و منيزيم است.
4. الياف: يك دستگاه گلولۀ خشك يكصد كيلوگرم يارانۀ خشك يكصد تا صد و بيست كيلوگرم الياف را فراژير ميدهد.
5. قابل هضم: گیاه یونجه به دليل دارابودن پروتئین های غیر قابل هضم کشورده شده در سبز خشک برای دام های شیرده بسیار مناسب است.
6. اثرات طبّى: گىاه يُـــــــــــُـنجَہ به عنوان ضد اسهال، ضد تب، ضد تشنج و مسكن استفاده ميشود.
7. استفاده در کشاورزی: یونجه به عنوان یک گیاه خوراکی برای دام ها استفاده می شود و همچنین به عنوان گیاه کشت شده برای تولید علوفه و خوراک انسان نیز استفاده می شود.
8. تاثیر مثبت بر خاک: گیاه یونجه قابلیت تثبیت نیتروژن هوا را دارد و با این کار به بهبود سطح نیتروژن خاک کمک می کند. همچنین رشد این گیاه باعث افزایش حجم و سطح زیر زمین خاک می شود که منجر به بهبود ساختار خاک و جلوگیری از فرسایش خاک می شود.
9. استفاده در تغذیه انسان: برگ‌های جوان گيـــــــــــَہ در صورت پخت يك منبع غذایي مناسب برای انسان است و در بعضي كشور های جغرافيائي، بذر يُــــــــُنجَہ به عنوان يك غذای محبوب و مفيد برای انسان استفاده ميشود.
10. استفاده در داروسازی: برخی تحقیقات نشان داده است که گیاه یونجه دارای خواص ضد التهاب، ضد سرطان و ضد اکسیدان است و ممکن است در درمان برخی بیماری ها مانند سرطان، التهابات مفصلی و بیماری های قلبی-عروقی مؤثر باشد.
خصوصیات تغدیه ای گیاه یونجه چیست؟
این گیاه دارای خصوصیات تغذیه‌ای بسیار متنوع و مفید است که به طور کلی شامل موارد زیر است:
1. پروتئین: یونجه دارای سطح بالای پروتئین است و به عنوان یک منبع عالی پروتئین برای دام‌ها شناخته میشود. پروتئین در تغذیه دام‌ها برای رشد، تولید شیر، تولید گوشت و حفظ سلامت عضلات ضروری است.
2. ویتامین: گل های یونجه حاوی ويتامين C، E و K هستند. این ويتامين ها نقش مهمي در سلامتي دام ها ايفاء مي كنند. به علاوة، يك سري از ويتامين ها باعث تقوية سيستم ايمني دام میشوند.
3. مواد معدنی: یونجه حاوی مقادیر زیادی از مواد معدنی از جمله کلسیم، فسفر، پتاسیم و منگنز است. این مواد معدنی برای ساخت استخوان‌ها، رشد عضلات و حفظ تعادل الکترولیت‌ها در بدن دام‌ها ضروری هستند.
4. فایبر: گیاهان خوراک دام به عنوان منبع فایبر برای تغذیه صحیح دام‌ها بسیار حائز اهمیت هستند. گل های یدک شده چوبین و خشک یدک شده چوبین در گلاب های یدک شده به عنوان منبع فایبر استفاده مي شود.
5. اسیدهای آمینه: گياه يونجه حاوي تمام اسيدهاي آمينه ضروري براي رشد و سلامت دام است. این اسیدهای آمینه نقش کلیدی در ساخت پروتئین‌های بدن دارند.
6. قابلیت هضم: یونجه دارای قابلیت هضم بالا است و به طوری که به عنوان یک خوراک دام استفاده میشود، به راحتی توسط دام‌ها هضم میشود. این قابلیت هضم بالا باعث میشود که مواد مغذی در یونجه به طور کامل جذب شده و برای رشد و تولید دام‌ها استفاده شود..
.7. اثرات سلامت: گياه يونجه خصوصيات ضد التهابي و ضد اكسيداني قوي دارد كه مي تواند به سلامت عمومي دام‌ها كمك كند. این خصوصیات باعث کاهش خطر بروز بیماری‌های التهابی و عفونت‌های باکتریایی در دام‌ها میشود...
8. تأثیر بر رشد: گياه يونجه حاوي عناصر غذائي حساس براي رشد و تولید دام است. استفاده از گل های یدک شده چوبین و خشک یدک شده چوبین در تغذیه دام‌ها منجر به رشد سریعتر و بهبود عملکرد تولیدی آنها میشود...
9. کاهش هزینه: یونجه به دلیل داشتن خصوصیات تغذیه‌ای بالا و قابلیت هضم بالا، می‌تواند به کاهش هزینه‌های تغذیه دام‌ها کمک کند. استفاده از گياه يونجه در جیره غذایی دام‌ها ممکن است نیاز به استفاده از مکمل‌های غذایی کمتر را داشته باشد...
10. حفظ محیط زیست: گياه يونجه قابليت رشد در شرایط خشک و نيروگيري از منابع آب را دارد. این خصوصیات باعث میشود کشت گياه يونجه به عنوان جایگزین مناسب برای گياهان آب بر در مناطق خشك و كم آب شود و به حفظ منابع آب و حفظ محيط زيست كمك كند.
بنابراین، گياه يونجه با تغذيۀ مناسب، سلامت عمومی دام‌ها، رشد و تولید بهتر آنها، کاهش هزینه ای تغذیه و حفظ محیط زیست می‌تواند بهبود بخشید. استفاده از گياه يونجه در تغذیه دام‌ها می‌تواند به کاهش هزینه‌های تغذیه کمک کند و در عین حال سلامت عمومی دام‌ها را بهبود بخشد. همچنین، گياه يونجه قابليت رشد در شرایط خشک و نيروگيري از منابع آب را دارد که باعث میشود منابع آب را حفظ کرده و به حفظ محيط زيست کمک کند.
عوامل موثر بر ارزش غذایی یونجه کدام است؟
عوامل موثر بر ارزش غذایی یونجه
1- گونه، واريته و سویه گیاه
ترکیب شیمیایی و ارزش غذایی یونجه خشک تاحدودی به گونه و سویه گیاه ارتباط دارد. ارقام مختلف یونجه تحت 2 شرایط یکسانی کشت میشوند ، حاوی سطوح بسیار متفاوتی از یک یا چند نوع مواد معدنی می باشد.
2- نسبت برگ به ساقه
نسبت برگ به ساقه یکی از عوامل سنجش به نژادی این گیاه است ۵۰ درصد میزان پروتئین قسمت هوایی یونجه دربرگ بوده است. در گیاه یونجه برگها تقریبا یک سوم ماده خشک را تشکیل . می دهند. در حالی که از نظر غذایی دو سوم آن را شامل می شوند
3-مرحله رشد در زمان برداشت
مرحله رشد مهمترین عامل موثر بر ترکیب گیاه یونجه میباشد. با ازدیاد سن گیاه میزان احتیاج آن به بافت های ساختمانی افزایش یافته و در نتیجه مقادیر کربوهیدراتهای ساختمانی سلولز همی سلولز ( و لیگنین ان زیاد می گردد و از مقدار ، پروتئین آن کاسته می شود.
4- حاصلخیزی و خصوصیات خاک
ترکیبات و ارزش غذایی گونه های علوفه ای تحت تاثیر نوع خاک تغییر پیدا میکند. یونجه به خاک حاصلخیزی همراه خاک برای بونجه ۶۵ است. یونجه را در PH کاملا بالا احتیاج دارد حد مطلوب PH با مقادیر کافی از عناصر معدنی و خاکهای اسیدی و سبک میتوان کاشت و علوفه رضایت بخش هم به دست آورد. ضمن اینکه کشت یونجه در چنین خاک هایی باعث حاصلخیزی و بهبود ساختمان آنها میشود یکی از عوامل عمده موثر در قابلیت جذب مواد معدنی برای خاک است. بسیاری از مواد معدنی از جمله روی منگنز نیکل و کبالت بیشتر برای بونجه قابل جذب هستند که PH یونجه PH پایین کشت میشوند. در مقابل سایر مواد معدنی بویژه مولیبدن و سلنیوم در خاکهای با PH در خاک هایی با بیشتر قابل جذب هستند
5-اثرات اقلیم فصل آب و هوا روی ترکیبات یونجه
چهار عامل درجه حرارت سن گیاه شدت نور و کود از نه رویتشکیل الیاف و قابلیت یونجه تاثیر می گذارد افزایش درجه حرارت من گیاه تشکیل لیگنین را افزایش و و قابلیت هضم را کاهش میدهد افزایش شدت نور و کود ازته ، قابلیت هضم را افزایش و مقدار دیواره سلولی را کاهش می دهد
6- زمان و فصل برداشت یونجه ها
بررسی ها نشان داده که مرحله رشد در زمان برداشت بیشتر از هر عامل دیگری بر روی کیفیت یونجه تاثیر دارد در گیاهانی نظیر یونجه که نحوی رشد کاملا متفاوتی نسبت به کندمیان دارند، تغییرات سریع در زمان بلوغ گیاه و گلدهی صورت می گیرد. در یک تحقیق مقدار پروتئین خام یونجه چین دوم بر اساس ماده خشک به صورت زیر ارائه شده است یونجه در مرحله شروع غنچه دهی ۲۱/۵ غنچه دهی کامل ۱۹/٤ شروع گلدهی ۱۸/۷ اواسط گلدهی ۱۷/۱، تمام گل ۱۵/۹ گلدهی کامل ١٣/٦ درصد شده است. بهترین زمان برداشت یونجه در چین اول در زمان عنچه دهی و در چین دوم و سوم در زمانی است که مزرعه یونجه به ده درصد گل دهی رفته است.
7- ارزش غذایی یونجه
ارزش غذایی یونجه بیش از سایر گیاهان علوفه ای میباشد در صورتی که نسبت انرژی به پروتئین آن کمتر است . یونجه در هر چین دارای مراحل مختلفی از رشد میباشد که ترکیبات شیمیایی آن در هر مرحله با مرحله قبل و بعد آن فرق می کند . از طرف دیگر ترکیبات شیمیایی برگ و ساقه نیز اختلاف دارد. یعنی برگ آن بسیار پر ارزش تر از ساقه آن است . یونجه از نظر کلسیم گیاهی غنی است. ولی فسفر آن متوسط است بنابراین در صورتیکه بخواهیم از این ماده خوراکی به مقدار زیاد مصرف کنید، بایستی در جهت حفظ تعادل کلسیم به فسفر اقدام گردد . حیوانات یونجه هایی را که به مقدار زیاد به گل نشسته و یا در پایان گل دادن باشد ، با بی اشتهایی می خورند، علت آنرا در بالا رفتن درصد مقدار الیاف خام در مرحله پایان گل و سخت و خشبی شدن گیاه می دانند ، دوم . وجود مواد تلخ و همچنین ساپونین و نوعى الكانيد مخصوص حبوبات در آن می دانند بهترین زمان برداشت یونجه به هدف استفاده از آن بستگی دارد در صورتیکه می خواهید یونجه ای با کیفیت بالا مثلا جهت خوراک گاوهای شیری فروخته شود
زمان برداشت یونجه باید در مرحله غنچه دهی یا زودتر از آن انجام گیرد ( دوره ۲۸ روزه یا کمتر ) اما اگر قصد تغذیه گوسالههای پرواری را دارید ( یونجه با کیفیت زیاد مد نظر نیست ( یونجه را باید در زمان ۲۵۵۰ درصد گلدهی ( دوره ٤٢-٥٣ روز ( برداشت نمایند تا حد اکثر محصول بدست آید . زمانیکه یونجه در مرحله غنچه دهی محصول علوفه تولیدی شما ۳۰-۲۰ درصد کمتر شود اما از نظر پروتئین و نسبت ارزش غذایی بیشتری نسبت به زمان چیدن در مرحله اواسط گلدهی باشد
تاثیر زمان برداشت گیاه یونجه بر ارزش غذایی آن چیست؟
تاریخ برداشت یونجه تاثیر قابل ملاحظه ای بر روی مقدار مواد غذایی عملکرد و دوام گیاه دارد. یونجه قبل از گل دادن ، پروتئین و مواد غذائی قابل هضم بیشتری را داراست در موقع گل دهی کامل و به بذر ،نشستن میزان الیاف آن افزایش یافته و مواد قابل هضم کمتر میشود. در مقابل عملکرد افزایش می یابد. از طرف دیگر برداشت قبل از گلدهی و با فواصل کم باعث ضعیف شدن گیاه شده و عمر آنرا کاهش میدهد زیرا گیاه فرصت کافی برای انتقال مواد ذخیره ای از قسمتهای هوانی به ریشه پیدا نمیکند بنابراین بهترین تاریخ برداشت یونجه برای بدست آوردن حداکثر عملکرد علوفه ، با ارزش غذائی بالا (حد اکثر مقدار پروتئین در هکتار توام با ایجاد شرایطی برای تأمین حد اکثر مواد غذائی در سال های بعد، موقعی است که حدود بونه های مزرعه به گل نشسته باشد.
یونجه اگر بطور مکرر و در فواصل کوتاه برداشت شود، ذخایر هید درات کربن ریشه به اتمام می رسد و گیاه از بین می رود در آغاز فصل رویش چه بعد از زمستان و چه پس از هرر ،چین رشد قسمتهای هوایی کاملاً به ذخایر ریشه ای وابسته است. بعد از هر چین در صورتیکه زمان برداشت در آغاز گلدهی بوده باشد میزانذخایر ریشه ای در حد نرمال است و در اثر رشد هوایی بتدریج از ذخایر ریشهای کاسته میگردد هنگامیکه ارتفاع بوته به ۳۰ سانتیمتر رسید ذخایر ریشه ای به حد اقل میرسد. همچنان که رشد ادامه می یابد و عمل فتوسنتز بیشتر میگردد مقدار ذخایر ریشه ای نیز بتدریج بالا میرود. حتی در زمان تشکیل جوانه ی گل نیز این ذخایر پایین تر از حد نرمال است. در مرحله ی آغاز گلدهی مجدداً ذخایر ریشه ای بحد نرمال خواهد رسید و در این مرحله بهتر است که یونجه برداشت گردد.
جدول زیر وضعیت مادهی خشک و کیفیت یونجه در سنین مختلف رشدی را نشان میدهد که توصیه ای جهت زمان برداشت یونجه می باشد:
ارزشیابی در صد رشد مراحل رشد
پروتئین خیلی زیاد، ماده خشک و سلولز کم ، نباید چیده شود 18-15 قبل از غنچه
پروتئین زیاد ماده خشک و سلولز کم ، بهتر است چیده نشود 21-20 غنچه قبل از گل
تعادل مواد غذایی بر قرار عملکرد مناسب ، بهترین موقع چیدن 23-22 آغاز گلدهی
پروتئین نسبتاً کم، موقع چیدن سپری شده بهتر است هرچه سریع تر برداشت شود 25-23 گلدهی کامل
پروتئین کم ، ماده ی خشک و سلولز خیلی زیاد ، برای چیدن خیلی دیر است 25 بعد از گلدهی
یونجه پس از برداشت، رشد مجدد خود را تقریباً سریع آغاز می کند، اما پس از آن ذخیره هیدرات کربن خود را تدریجاً بدست می آورد
عوامل موثر بر ارزش غذایی یونجه چیست؟
پس بطور خلاصه می توان گفت عوامل موثر بر ارزش غذایی یونجه عبارتند از:
1. ترکیبات شیمیایی: یونجه حاوی ترکیبات شیمیایی مختلف است که به عنوان منابع غذایی برای حیوانات استفاده میشود. این ترکیبات شامل پروتئین، کربوهیدرات، چربی، و ویتامین‌ها و مواد معدنی است. این ترکیبات به صورت مستقل و گروه‌های آنها باعث افزایش ارزش غذایی یدک محصول مورد نظر خواهد شد.
2. سطح رطوبت: سطح رطوبت در یونجه محصول علوفه یونجه بسیار حائز اهميت است. رطوبت بالا در یونجه باعث کاهش قابل توجه در ارزش غذایى آن خواهد شد.
3. سن برداشت: سن برداشت نقش قابل توجهى در کيفيت و ارزش غذاى یونجه دارد. همانطور که یونجه با سن بالاتر دچار تغییرات شیمیایی و فیزیکى مى شود، ارزش غذاى آن نيز تغيير مى کند.
4. روش خشک کردن: روش خشک کردن نقش مهمى در افزايش يا کاهش ارزش غذاى یونجه دارد. به عنوان مثال، خشک کردن با استفاده از حرارت بالا ممكن است منجر به تخليل و تبديل بعضى از پروتئين ها به قابل هضم نباشد.
5. شرایط ذخیره سازی: شرایط ذخیره سازی نقش قابل توجه‌ای در حفظ ارزش غذایی یونجه دارد. عوامل مانند دمای ذخیره‌سازی، رطوبت نسبی و فضای هوایی ممکن است باعث تغییرات در ترکیبات شیمیایی و افت قابل توجه در ارزش غذایی یونجه شود.
6. رژيم كوددهي: رژیم کوددهی مناسب باعث افزایش کیفیت و ارزش غذایی یونجه میشود. کودهای حاوی نیتروژن، فسفر و پتاسیم به عنوان عناصر غذایی اصلی در رشد و تغذیه گیاهان استفاده میشوند. نقص در هرکدام از این عناصر ممکن است باعث کاهش درصد پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی در یونجه محصول شود. بنابراین، استفاده مناسب از کودها به منظور تأمین نیازهای غذایی گیاهان یونجه محصول، بهبود کارآمدی رشد و تغذیه گلخانه‌ای و در نتیجه افزایش ارزش غذایی یدک محصول چون گل و برگ محصول دارد.
