با رسیدن فصل برداشت چغندرقند، در مزارع چغندر، مقدار زیادی از برگ و طوقه‌ها به عنوان ضایعات کشاورزی تولید می‌شود. این ضایعات می‌تواند به عنوان خوراک دام استفاده شود و قسمتی از آن به آنها تغذیه می‌کند. بقیه برگ و طوقه‌ها به عنوان کود سبز به خاک بازگردانده می‌شود.
لیست مطالب این بخش:
- ضرورت سیلوی برگ و طوقه چغندر قند چیست؟
- مزایای استفاده از سیلو برای نگهداری برگ و طوقه چغندر قند چیست؟
- ارزش غذایی سیلوی برگ چغندر و طوقه چغندر چقدر است؟
- نحوه برداشت برگ و طوقه چغندر قند و كیفیت سیلوی حاصله به چه صورت است؟
- روشهای مختلف سیلو سازی برگ و طوقه چغندرقند کدام اند؟
- 1- روش سیلو كردن علوفه در سیلوهای خندقی و سطحی به چه صورت است؟
- 2- روش سیلوی كیسه‌ای به چه صورت می باشد؟
- مشخصات سیلوی برگ و طوقه چغندر قند مطلوب چیست؟
- میزان مصرف سیلوی برگ و طوقه چغندر قند در خوراك دام چقدر است؟
- خلاصه مطالب درباره سیلوی برگ و طوقه چغندر قند
در ادامه مطالب فوق بصورت کامل بررسی خواهند شد.
ضرورت سیلوی برگ و طوقه چغندر قند چیست؟
بخش قابل توجهی از هزینه‌های پرورش دام، مربوط به هزینه‌های تغذیه است. در این بین، تأمین علوفه با کیفیت و قیمت مناسب برای پرورش دام، ضروری است. استفاده از ضایعات و پسماندهای کشاورزی می‌تواند بخشی از نیاز دامها را تأمین کند و علاوه بر کاهش هزینه‌های تولید، از هدر رفتن سرمایه‌های ملی نیز جلوگیری کند. برگ و طوقه چغندرقند، جزء ضایعات کشاورزی حاصل از زراعت چغندرقند است. هر سال در ماه‌های مهر و آبان که برداشت چغندرقند آغاز می‌شود، مقدار زیادی برگ و طوقه در مزارع چغندرقند باقی می‌ماند. بخشی از برگ و طوقه به عنوان خوراک دام استفاده می‌شود و بقیه به عنوان کود سبز به خاک بازگردانده می‌شود. برگ و طوقه حدود ۵۰ درصد محصول چغندرقند را تشکیل می‌دهد. مصرف بیش از حد و طولانی مدت برگ و طوقه چغندر قند به صورت تازه یا حتی خشک شده در تغذیه دام، مشکلات تغذیه‌ای را برای حیوان ایجاد خواهد کرد. علت این مشکلات، به مقدار آب موجود در این ماده، کمبود مواد خشبی و وجود مواد آلی نامطلوب در برگ چغندرقند برمی‌گردد. این مشکلات عموماً شامل اختلالات گوارشی (اسهال، کمبود مواد معدنی)، عقیمی و ناباروری است.
مزایای استفاده از سیلو برای نگهداری برگ و طوقه چغندر قند چیست؟
نگهداری برگ و طوقه چغندرقند به روشهای معمولی تقریباً غیرممکن است. این ماده به سرعت فساد می‌کند و از بین می‌رود به دلیل وجود آب فراوان در برگ‌ها. بهترین روش نگهداری برگ و طوقه چغندرقند، نگهداری به صورت سیلو است که دارای مزایای زیر است:
1- کاهش مواد مضر در برگ و طوقه چغندرقند.
2- بهبود کیفیت و ارزش غذایی برگ و طوقه چغندرقند.
3- افزایش قابلیت نگهداری این مواد برای مدت طولانی، خصوصاً در فصول همچون زمستان که دسترسی به علوفه تازه محدود است.
در این مطلب سعی شده است تا روش صحیح سیلو كردن برگ وطوقه چغندرو قند، نحوه استفاده و میزان مصرف این ماده غذایی در تغذیه دامها به زبان ساده بیان شود. امیدوارم که مورد توجه و استفاده شما عزیزان قرار بگیرد.
ارزش غذایی سیلوی برگ چغندر و طوقه چغندر چقدر است؟
سیلوی برگ و طوقه چغندر قند نسبت به سیلوی ذرت دارای 50 درصد بیشتر پروتئین است و تنها 10 درصد کمتر از شبدر و یونجه انرژی دارد. اما پروتئین قابل هضم آن با شبدر و یونجه برابر است. سیلوی برگ و طوقه چغندر قند در جیره گوسفندان پرواری و نیز گاوهای پرواری قابل استفاده است. با این حال، حضور اسید اکزالیک در برگ و طوقه چغندر قند و همچنین آلودگی با خاک مصرف این ماده را در گاوهای شیری و میش‌های باردار محدود می‌کند.
نحوه برداشت برگ و طوقه چغندر قند و كیفیت سیلوی حاصله به چه صورت است؟
روش برداشت برگ و طوقه چغندر قند می تواند تأثیر زیادی بر کیفیت علوفه و در نتیجه سیلو آن داشته باشد. به طور کلی، برداشت برگ و طوقه چغندر قند می تواند قبل یا همزمان با برداشت چغندر قند و به صورت مکانیزه یا دستی انجام شود. اگر جداسازی برگ و طوقه چغندر قند، قبل از برداشت ریشه انجام شود، به دلیل عدم آلودگی برگ و طوقه با خاک، بهترین کیفیت علوفه به دست می‌آید. اما این روش به دلایل مختلف نظیر نیاز به نیرو کار بیشتر، کاهش حجم برگ و طوقه حاصله و ... کمتر استفاده می‌شود و اکثراً جداسازی برگ و طوقه همزمان با برداشت ریشه صورت میگیرد. در صورتی که برداشت چغندر قند به صورت مکانیزه و توسط کمباین انجام شود و عمل جداسازی برگ و طوقه همزمان با برداشت ریشه انجام شود و در حین جداسازی، برگ و طوقه در مخزنی جمع‌آوری شود، به دلیل کاهش آلودگی با خاک، علوفه حاصله کیفیت بهتری را نسبت به برداشت سنتی دارد. در روش سنتی، برداشت چغندر قند و جداسازی برگ و طوقه از آن با دست انجام میگیرد. آلودگی علوفه با خاک، علاوه بر تأثیر منفی بر سیلو کردن علوفه، سلامت دام را نیز به خطر می‌اندازد و لذا کشاورزان و دامداران عزیز بایستی سعی کنند تا حتی الامکان مقدار آلودگی برگ و طوقه چغندر را با خاک به حداقل برسانند.
روشهای مختلف سیلو سازی برگ و طوقه چغندرقند کدام اند؟
1- روش سیلو كردن علوفه در سیلوهای خندقی و سطحی
2- روش سیلوی كیسه‌ای
در ادامه روش های فوق بررسی می شوند.
1- روش سیلو كردن علوفه در سیلوهای خندقی و سطحی به چه صورت است؟
روش سیلو کردن علوفه در سیلوهای خندقی و سطحی به این صورت است که در صورتی که سطح برداشت چغندر قند زیاد باشد و مقادیر زیادی برگ و طوقه در مزرعه باقی بماند، می‌توان این مواد را در سیلوهای زیرزمینی (خندقی) یا روزمینی (سطحی) سیلو نمود. این نوع سیلوها، به خصوص نوع خندقی، در بسیاری از دامداری‌ها وجود دارند و ابعاد معمول آنها شامل عرض ۵-۶ متر، ارتفاع ۵/۱-۵/۲ متر و طول ۱۰-۳۰ متر است. البته در صورت عدم وجود سیلو در دامداری، می‌توان سیلوهای فوق را با ابعاد کوچک‌تر بسته به نیاز احداث نمود. با توجه به اینکه از هر هکتار زمین زراعی حدود ۲۰-۲۵ تن برگ سبز و طوقه چغندر قند به دست می‌آید، لذا برای سیلو کردن این مقدار علوفه، فضایی به اندازه ۲۰-۲۵ متر مکعب نیاز است. به این منظور، سیلویی به طول ۸ متر، عرض ۲ متر و عمق متوسط ۵/۱ متر مورد نیاز است. دیواره‌های سیلو باید کاملاً بدون خلل و فرج بوده و همچنین در سیلوهای خندقی، مجرایی جهت ذخیره عصاره خارج شده از سیلو در کف آن تعبیه شود.
همانطور که بیان گردید دیواره‌های سیلو باید به طور کامل بدون هیچ نقص و شکافی باشند و همچنین در سیلوهای خندقی، مجرای خروجی عصاره از سیلو باید در کف آن قرار گیرد. برگ و طوقه چغندر قند دارای رطوبت بالا است که این رطوبت باعث افزایش جریان شیرابه خروجی از سیلو می‌شود و باعث خراب شدن سیلو می‌گردد. بنابراین پس از برداشت چغندر قند، برگ و طوقه آن را به مدت 1-5/2 روز در مزارع باقی گذاشت تا رطوبت آن کاهش یابد و درصد ماده خشک آن مناسب برای ساخت سیلو شود. پس از آن، مناسب است کف سیلو را با مقدار کمی کاه پوشانده و برگ و طوقه چغندر قند را خرد کرده و در لایه‌های مختلف در سیلو ریخته و پس از هر لایه، با استفاده از غلطک یا تراکتور، علوفه را فشرده سازی کنیم.
به منظور بهبود کیفیت و ارزش غذایی سیلوی حاصله، می‌توان از مواد مختلف به عنوان افزودنی همراه با برگ و طوقه چغندر در حین سیلوسازی استفاده کرد. براساس نتایج تحقیقات، بهترین فرمول ترویجی استفاده از مواد افزودنی با نسبت‌های زیر است: 25 کیلوگرم ملاس + 20 لیتر آب + 5/2 کیلوگرم اوره + 25/1 کیلوگرم آهک مرده. برای هر تن برگ و طوقه چغندر قند پلاسیده. برای استفاده از این مواد، ابتدا بایستی آب را به ملاس اضافه و آن را رقیق نمود. سپس آهک و اوره را به نسبت فوق بسته به مقدار علوفه‌ای که می‌خواهیم سیلو نماییم، به شیرین‌کننده ملاس اضافه کرده و مخلوط حاصل را به خوبی همزده تا یکدست شود. این مواد را در حین ریختن لایه‌های مختلف برگ و طوقه چغندر و پس از فشرده‌سازی هر لایه، به صورت یکنواخت بر روی لایه فشرده شده ریخته و مجدداً لایه دیگر برگ و طوقه را به سیلو اضافه می‌نمایند. لازم به ذکر است که پس از ریختن مخلوط فوق، نبایستی عمل فشرده‌سازی را انجام داد؛ بلکه باید لایه جدید از علوفه به مواد قبلی اضافه شود؛ زیرا به علت چسبندگی ملاس، در صورتی که پس از ریختن شیرین‌کننده ملاس، اقدام به حرکت ماشین برروی سیلو نمود، مواد به لاستیک‌ها چسبیده و مانع حرکت دستگاه خواهد شد.
استفاده از افزونه‌ها، علاوه بر بهبود ارزش غذایی، کیفیت سیلو را نیز افزایش می‌دهد. به عنوان مثال، استفاده از اوره علاوه بر افزایش مقدار پروتئین سیلو، کاهش خطر پوسیدگی سیلو را نیز به همراه دارد. همچنین، ملاس یک ماده قند سریع هضم است که توسط باکتری‌های مفید در سیلو مصرف شده و در نتیجه فرآیند تخمیر در سیلو به صورت سریع‌تر انجام می‌شود و این باعث بهبود کیفیت وارزش سیلو می‌شود. چغندر قند حاوی یكی از مضرات ،اسید اگزالیك است كه با كلسیم در بدن دام تعامل دارد و باعث دفع كلسیم شده و جهت كاهش تاثیر منفی آن ،آهك مورد استفاده قرار میگیرد. همچنین،افزودن آهک باعث افزایش کلسیم سیلو شده و از اثرات کمبود کلسیم جلوگیری می‌کند. برای تولید سیلو با کیفیت مناسب، لازم است پرکردن سیلو به صورت سریع و فشرده‌سازی لایه‌ها به منظور خروج هوا بین علوفه به خوبی انجام شود. زیرا باقی ماندن هوا در بین مواد علوفه‌ای منجر به خراب شدن سیلو می‌گردد.
تا جایی که ممکن باشد، باید از آلودگی برگ و طوقه با خاک جلوگیری شود تا سیلو نیز آلوده نشود. در صورت لزوم، برگ و طوقه باید شسته شده و در جای مناسبی روند تبخیر آب اضافی را تا پس از آن سیلو شوند . برگ و طوقه چغندر قند می‌تواند با سایر علوفه ها مانند یونجه، شبدر خشک یا کاه به صورت سیلو شود؛ به خصوص زمانی که مقدار برگ و طوقه چغندر قند کم است که همین به خودی خود سیلو کردن آنها ممکن نیست.
اگر شرایط آب و هوایی (به عنوان مثال باران) اجازه نمی‌دهد که علوفه برای یک یا دو روز در مزرعه بماند و سیلو شدن تاخیر کند، در این صورت علوفه خیلی رطوبت دارد که ممکن است منجر به خرابی سیلو شود.
برای کاهش رطوبت در هنگام سیلوکردن علوفه، می‌توان از موادی همچون ملاس، سبوس، کاه غلات، آرد جو یا گندم و ... به نسبت یک به ده استفاده کرد. در این روش، هر تن سیلو باید شامل 100 کیلو از این مواد باشد. استفاده از این مواد علاوه بر جذب رطوبت، باعث بهبود ارزش غذایی سیلو می‌شود.
برای سیلوهای خندقی، توده سیلورا در حالت عادی نصف متر بالاتر از سطح خندق قرار داده می‌شود و شکل آن به صورت محدب (گرده‌ماهی) است. این شکل باعث جمع نشدن آب باران بر روی سیلورا و نفوذ آب به داخل سیلورا می‌شود.
پس از پایان فعالیت سیلوکردن، لازم است که سطح سیلورا را با پلاستیك ضخیم کاملاً پوشانده و با استفاده از قراردادن وسایل سنگین مانند لاستیک‌های کهنه یا ریختن خاک بر روی پلاستیک، از نفوذ هوا به داخل سیلورا جلوگیری شود.
سیلوی برگ و طوقه چغندر قند پس از حدود 2 ماه قابل استفاده در تغذیه دام خواهد بود.
2- روش سیلوی كیسه‌ای به چه صورت می باشد؟
در صورتی که دسترسی به سیلوهای خندقی یا سطحی مقدور نباشد و یا میزان باقیمانده‌های چغندر قند (برگ و طوقه) محدود باشد، می‌توان از روش سیلوی کیسه‌ای استفاده نمود. در این روش، پس از پلاسیدن برگ و طوقه چغندر قند به مدت 2-1/5 روز در مزرعه، علف خرد شده در داخل کیسه‌ای دو جداره (که لایه داخلی آن پلاستیک و لایه بیرونی ممکن است کنف یا پلی اتیلن باشد و مقاومت مناسب در برابر فشار مکش دستگاه تخلیه هوا را دارد) ریخته می‌شود و با ضربه زدن معمولی و رعایت احتیاط به نحوی که لایه داخلی پاره نشود تا حدودی علف را فشرده و هوای بین آن را خارج می‌کنیم. سپس توسط دستگاه مکنده، که قدرت تخلیه هوا را دارد، هوای داخل کیسه را تا حد ممکن خارج می‌نمائیم. بهترین و ارزانترین وسیله مکش هوا، شیر دوش سیار و یا جارو برقی است. برای استفاده از دستگاه مکنده بایستی ابتدا سر لوله مکنده را با تور سیمی بپوشانیم تا مانع از ورود علفه به دستگاه شویم و سپس لوله مکنده را داخل کیسه نموده و به محض خارج ساختن هوا سریعًا درب کیسه را با نخ محکم ببندیم. بهتر است این عمل توسط دو نفر صورت گیرد.
معمولاً ظرفیت کیسه‌ها متفاوت است، اما هر چه کیسه بزرگتر باشد، زمان تخلیه هوا توسط دستگاه مکنده بیشتر است. در این روش، باید مواد افزودنی سیلو (اوره، ملاس، آهک مرده و آب) را با مقادیر ذکر شده قبلی به خوبی با علوفه مخلوط کرده و سپس کیسه‌ها را پر کنیم. ظرفیت مناسب برای سیلوهای کیسه‌ای در حدود ۶۰-۴۰ کیلوگرم است. اگر کیسه‌های دوجداره موجود نباشد، می‌توان از کیسه‌های پلاستیکی ضخیم برای سیلو کردن ضایعات و پسماندهای کشاورزی مثل برگ و طوقه چغندر قند استفاده کرد. در کیسه‌های پلاستیکی با ظرفیت کم نیازی به استفاده از دستگاه‌های مکش هوا نیست و با فشردن علوفه توسط دست می‌توان هوای داخل کیسه‌ها را خارج کرد.
نکته مهم در استفاده از کیسه‌های پلاستیکی، اطمینان از ضخامت مناسب آنها است. زیرا کیسه‌های نازک، مقاومت لازم را برای فشرده سازی علوفه ندارند و در حین جابجایی یا نگهداری، سریعاً آسیب دیده می‌شوند. در نتیجه، سیلوی درون آنها دچار فساد و خرابی می‌گردد.
این سیلو همچنین بایستی برای مدت ۲ ماه در مکان مناسبی دور از نور خورشید و دسترس جانورانی مانند موش نگهداری شود، سپس در جیره دامها استفاده شود.
مشخصات سیلوی برگ و طوقه چغندر قند مطلوب چیست؟
اگر سیلوی برگ وطوقه چغندر قند در شرایط مناسب ذخیره شود، باید دارای رنگ سبزی مشابه علوفه، بوی مشابه سرکه و ساختاری نرم باشد. پوست بر روی ساقه و برگ‌ها باید با مالیدن انگشت به راحتی جدا نشود. سیلوهای نامطبوع با بوی بد (مانند بوی پنیر فاسد) و علایم پوسیدگی کیفیت مناسب ندارند و ممکن است با مشکلات سلامتی همراه باشد. لازم به ذکر است که علوفه‌هایی که برای مدتی در مزرعه باقی مانده و خشک شده‌اند، سیلوی آنها دارای رنگ کمی سبزکمی قهوه‌ای است.
میزان مصرف سیلوی برگ و طوقه چغندر قند در خوراك دام چقدر است؟
حاشیه سیلوی برگ و طوقه چغندر قند برای پروش و پروار گوسفندان به میزان 1-2 کیلوگرم در روز و برای گوساله‌های پرواری تا 25% از جمعیت غذای روزانه دام (یعنی در هر 10 کیلوگرم غذا، تا 5.2 کیلوگرم سیلوی برگ و طوقه چغندر قند) می‌توان استفاده کرد. برای استفاده از سیلوی برگ و طوقه چغندر قند در تغذیه دامها، بهتر است یک دوره عادت‌پذیری 7-10 روزه را درنظر بگیرید و با مقادیر کم شروع کرده و به تدریج میزان سیلو را افزایش دهید و از مصرف زیاد و ناگهانی سیلوی فوق در جیره اجتناب کنید. بهتر است سیلوی برگ و طوقه چغندر قند را با مواد خشک مثل کاه و کلش مخلوط کنید و در اختیار دام قرار دهید. همانطور که گفته شد، به دلیل آلودگی با خاک، استفاده از سیلوی برگ و طوقه چغندر قند در گاوهای شیری، به ویژه گاوهای اصیل شیری توصیه نمی‌شود. همچنین، از این سیلو در تغذیه دامهای باردار مانند بزها استفاده نکنید. باید توجه داشت که روش سیلوی کیسه‌ای برای سیلو کردن سایر ضایعات کشاورزی مانند برگ و ساقه سیب زمینی و تفاله میوه‌های مانند سیب درختی، گوجه‌فرنگی، انگور و غیره، تا پس از آبگیری، در شرایط روستایی امکان‌پذیر است و با استفاده از این روش، علاوه بر جلوگیری از ضایعات کشاورزی، می‌توانید غذای مناسب و اقتصادی برای دامها در زمستان فراهم کنید.
خلاصه مطالب درباره سیلوی برگ و طوقه چغندر قند
1- استفاده از ضایعات کشاورزی در خوراک دام باعث کاهش هزینه های پرورش دام می شود.
2- برگ و طوقه چغندر قند، بخش قابل استفاده از این محصول را تشکیل می دهد که می تواند به عنوان علوفه در اختیار دام قرار گیرد.
3- سیلو کردن برگ و طوقه چغندر قند باعث افزایش دوام و بهبود کیفیت آن می شود و در فصل زمستان که علوفه تازه در دسترس نیست، جهت تغذیه دام ها می توان از آن استفاده کرد.
4- برگ و طوقه چغندر قند را می توان در سیلو های زیر زمینی، سطحی و کیسه ای سیلو کرد.
5- برای بهبود کیفیت سیلوی برگ و طوقه چغندر قند، اوره، ملاس آهک مرده و آب می توان استفاده کرد.
6- سیلوی برگ و طوقه چغندر قند در تغذیه دام های پرواری و داشتی استفاده می شود.
