قبل از نمونه برداري، سطح محل نمونه برداري را از خرده سنگ ها، علف هاي هرز و هرگونه ناخالصی پاك مي كنيم. عمق نمونه برداري به نوع و سن گياه بستگي دارد. عمق مناسب برای بیشترگیاهان زراعی صفر تا سانتی متر است اما گاهی برای برخی از گیاهان با ریشه عمیق (مانند یونجه) از عمق  30 تا 60 سانتیمتر هم نمونه برداری می شود.

انواع نمونه های خاک

انواع نمونه خاک عبارتند از: ساده، مرکب، دست نخورده، دست خورده.

نمونه ساده: اگر هر یک از نمونه های برداشت شده جداگانه مورد تجزیه قرار گیرد به آن نمونه ساده گویند.

نمونه مرکب: اگر تعدادی نمونه ساده را مخلوط کرده و یک نمونه نهایی برداریم به آن نمونه مرکب گویند.

نمونه دست نخورده: اگر نمونه ساختار طبیعی خاک را داشته باشد، به آن نمونه دست نخورده می گویند. برای تعیین خواص فیزیکی خاک بیشتر از این نوع نمونه استفاده می شود.

نمونه دست نخورده خاک کشاورزی

نمونه دست خورده: اگر نمونه ساختارطبیعی خاک را نداشته باشد و یا ساختار طبیعی آن به هم بریزد، نمونه دست خورده گفته می شود. برای بیشتر آزمایش های شیمیایی خاک از این نوع نمونه استفاده می شود.

در اين روش پس از اینکه برحسب مساحت مزرعه، از چندين نقطه نمونه برداري شد، نمونه هاي مربوط به هر عمق در نقاط مختلف را با هم مخلوط مي كنيم. در پايان يك نمونه كه تركيبي از خاك نقاط مختلف در عمق مشخص مي باشد، به دست می آيد. تعداد نمونه هاي ساده یک مزرعه، متغير است و به صورت ميانگين از هر قطعه ١٥ هکتاری ٣٠ نمونه تهیه می شود.

نحوه نمونه برداری از خاک

قبل از نمونه برداري، سطح محل نمونه برداري را از خرده سنگ ها، علف هاي هرز و هرگونه ناخالصی پاك مي كنيم.

عمق نمونه برداري به نوع و سن گياه بستگي دارد. عمق مناسب برای بیشترگیاهان زراعی صفر تا سانتی متر است اما گاهی برای برخی از گیاهان با ریشه عمیق (مانند یونجه) از عمق  30 تا 60 سانتیمتر هم نمونه برداری می شود.

چگونگی نمونه برداری از خاک کشاورزی

جهت نمونه برداري از مته هاي نمونه برداري اگُر(Auger) استوانه اي یا مارپيچي استفاده می شود. نوع استوانه اي براي خاک هاي شني و خشك و نوع مارپيچي، براي خاكهاي مرطوب مناسب مي باشد. درصورت نداشتن اگُر، از بيلچه يا بيل دستي استفاده مي گردد. از سیلندر نمونه برداری برای برداشت نمونه های دست نخورده استفاده می کنند.

ابزار نمونه برداری از خاک کشاورزی

در صورت استفاده از مته هاي نمونه برداري، با گردش دسته آن، خاك در محفظه یا انتهاي آنها جمع مي گردد و با استفاده از بيلچه یا بیل، ابتدا گودالي به عمق صفر تا 30  سانتی متر ایجاد کرده آنگاه از دیواره این گودال یک نمونه ساده به وزن تقریبی یک کیلوگرم برداشت می کنیم. نمونه برداشت شده را در داخل کیسه یا سطل همراه می ریزیم.

برداشت نمونه خاک با اُگر

در آخر یک زیرانداز پهن کرده و خاک تمام کیسه های یک کیلوگرمی مربوط به هر عمق را روی آن می ریزیم و مخلوط و پهن می کنیم. به ترتیبی که ضخامت خاک پهن شده حدود یک سانتیمتر گردد. تمامي خار و خاشاك، سنگ ريزه ها را تفکيك و كلوخه ها را خرد مي نماييم. خاك هاي پهن شده روي زیرانداز رابه صورت مستطيل درآورده و قطرهاي اصلي آن را ایجاد می کنیم. یکی از مثلث های ايجاد شده را خارج ساخته و اين عمل را آن قدر تكرار مي كنيم تا در حدود يك كيلوگرم از تركيب خاك حاصل شود. یک کیلوگرم خاک مرکب نهایی را داخل کیسه می ریزیم.

پهن کردن نمونه خاک برای تهیه نمونه مرکب خاک کشاورزی

دو عدد برچسب با مشخصات زير تهيه مي كنيم:

برچسب ثبت مشخصات خاک کشاورزی

یكي از برچسب ها را داخل كيسه و ديگري را روي كيسه نصب مي كنيم. توصيه می شود نمونه مركب را در سايه خشك كرده و سپس انتقال دهيم و البته هيچگاه نبايد از روش ايجاد حرارت در خشك كردن آن استفاده نمود. در غير اين صورت درب پلاستيك را بسته و به سرعت به آزمايشگاه خا كشناسي منتقل می نما ييم.

نکات قابل توجه در نمونه برداری از خاک

نمونه برداری و تهیه نمونه مرکب نهایی باید به شیوه درست انجام گیرد، چرا كه هرگونه اشتباه نتايج گمراه كننده اي را به همراه دارد.

براین اساس توصیه می شود که:

١ وسايل و ظروفي كه براي نمونه برداري به كار مي روند بايد به طور كامل تميز و بدون زنگ زدگي بوده و به كودهاي دامي، شيميايي و سموم آغشته نباشند.

٢ از محل هایی نظير كنار ديوار يا پرچين، محل نگهداري حيوانات، كودهاي حيواني و توده هاي قديمي و پوسيده كاه و كلش، مسير و امتداد خطوط كودپاشي، محل سوزاندن بقاياي گياهي و علف هاي هرز، زير درختان، جاده ها، مكان هايي كه چاله بوده و در آن آب جمع مي شود، آبراهه ها، كنار ههاي جوی های آبياري، محل تخليه مصالح و نخاله های ساختماني نبايد نمونه برداري خاك صورت پذيرد.

تعیین محل نمونه برداری خاک کشاورزی

٣ در هنگام نمونه برداري يا بعد از آن هيچ گونه مواد خارجي همچون خاكستر سيگار و مانند آن نبايد به نمونه خاك اضافه گردد.

٤ در شيوه آبياري قطره اي، نمونه برداري براساس شيوه خيس شدگي زمين صورت می گيرد که نمونه ها از قسمت مركزي الگوي خيس شدگي و مابقي از قسمت حاشيه الگوي خيس شدگي انجام مي گيرد.

محل نمونه برداری در سیستم آبیاری قطره ای

مراحل انجام دادن نمونه برداری از خاک کشاورزی

1 زمین موردنظر را از روی نقشه یا کروکی به چند قسمت تقسیم کنید.

2 مسیر حرکت در هریک از قطعات را برای نمونه برداری مشخص کنید.

3 اولین ژالن یا میخ چوبی را در گوشه ای از زمین به فاصله 10 متر از حاشیه زمین بکوبید.

4 سایر ژالن ها را با توجه به طرح مسیر به فاصله حداقل هر 25 متر بکوبید.

5 در محل نمونه برداری پوشش گیاهی خاک را به عمق چند سانتی متر کنار بزنید. دقت شود تا غير یکنواختي در سطح زمين مشاهده نگردد (تأثيرات حيوانات، تجمع و لانه مورچه ها، کاه و کلش و غيره). در صورت ملاحظه غير كينواختي، محل ديگري در نزدیکی محل اول انتخاب گردد.

تعیین مسیر حرکت نمونه برداری

6 چاله ای به عمق 30 سانتی متر بکنید.

7 خاک دیواره چاله را با نوک بیل بتراشید. حدود یک کیلوگرم از خاک را درون سطل نمونه برداری بریزید.

8 در سایر نقاط مشخص شده نیز حرکت کرده و نمونه گیری را انجام دهید.

9 برای تهیه نمونه مرکب تمام نمونه های برداشت شده را روی زیرانداز ریخته و با هم مخلوط نمایید.

روش برداشت نمونه با بیل یا بیلچه

10  پس از جدا کردن هرگونه ناخالصی و چند مرتبه ترکیب و برداشت حدود یک کیلوگرم از آن برروی زیرانداز باقی بماند.

11  نمونه مرکب نهایی را داخل کیسه های تیره رنگ یا کارتن بریزید. دو عدد برچسب با مشخصات لازم تهیه و یکی را داخل کیسه قرار داده و دیگری را بر روی کیسه بچسبانید.

12  برای نمونه برداری از عمق 30 تا 60 سانتیمتری، قطر چاله را حدود 60 سانتیمتر بگیرید.

13  در عمق چاله (پس از 30 سانتی متر اولیه) چاله ای به عمق  30 سانتیمتر همانند روش قبل ایجاد کنید

روش نمونه برداری از دو عمق 0 تا 30 سانتی متری و 30 تا 60 سانتی متری

14  مانند نمونه قبل با نوک بیل از محل 30 تا 60 سانتی متری خاک دیواره چاله را بتراشید و پس از مخلوط کردن حدود یک کیلوگرم از آن را درون سطل نمونه برداری بریزید.

١٥ در سایر نقاط مشخص شده نیز حرکت کرده و نمونه گیری را انجام دهید.

16  برای تهیه نمونه نهایی از این عمق نیز همانند قبل عمل کنید.

17 پس از پایان عملیات نمونه برداری از خاک چاله های ایجاد شده را دوباره پر کنید.

18  وسایل و ابزار تحویلی را پس از تمیز کردن در جای مناسب قرار دهید. بهتر است برای یاد گیری بیشتر نمونه برداری را نیز با انواع اُگر و سیلندر نمونه برداری انجام دهید.